Ngày 05 tháng 6 năm 1911, Nguyễn Tất Thành với tên Văn Ba (Chủ tịch Hồ Chí Minh) đã xin làm phụ bếp trên con tàu Amiral Latouche Tréville rời Thương cảng Sài Gòn đi ra nước ngoài tìm đường cứu nước. Sau 30 năm qua Pháp và nhiều nước, Châu lục khác nhau, Người trở về đất nước trực tiếp lãnh đạo Nhân dân Việt Nam đứng lên giải phóng dân tộc thoát khỏi ách thống trị của chủ nghĩa thực dân, đế quốc, giành độc lập thống nhất cho Tổ quốc. Để ghi nhớ sự kiện trên, sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Nhà Rồng (1862), được cải tạo làm Di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ngày 2 tháng 9 năm 1979, nơi đây đã mở cửa đón khách tham quan trưng bày về “Sự nghiệp tìm đường cứu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh”. Đến tháng 10 năm 1995, UBND Thành phố Hồ Chí Minh ra Quyết định đổi tên khu lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh thành Bảo tàng Hồ Chí Minh - chi nhánh TPHCM. Hiện nay, Bảo tàng được xếp hạng Di tích kiến trúc Nghệ thuật cấp Thành phố và là Bảo tàng hạng I trong hệ thống Bảo tàng Việt Nam. Nơi đây vinh dự là một trong những điểm du lịch hấp dẫn được UBND Thành phố Hồ Chí Minh công nhận và được bình chọn trong chương trình “Thành phố Hồ Chí Minh – 100 điều thú vị”.
Bảo tàng có chức năng và nhiệm vụ nghiên cứu, sưu tầm, kiểm kê, bảo quản, trưng bày, tuyên truyền về cuộc đời và sự nghiệp cách mạng vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhấn mạnh đến sự kiện Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước, tình cảm của Bác Hồ với miền Nam và tình cảm của Nhân dân miền Nam với Bác Hồ.
Bảo tàng còn là nơi tổ chức lễ dâng hương, dâng hoa Chủ tịch Hồ Chí Minh, tổ chức Lễ kết nạp Đảng, đoàn đội, sinh hoạt chính trị chuyên đề học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, là địa điểm cung cấp tư liệu, hiện vật thực hiện Không gian văn hóa Hồ Chí Minh của Thành phố mang tên Bác.